FETHULLAH GÜLEN HOCAEFENDİ’DEN TAVSİYELİ KİTAPLAR LİSTESİ

       Yıllar önce bir edebiyat öğretmeniyken, kitap okumayı seven kimi öğrencilerime seviyelerine ve ilgilerine göre bir kitap listesi hazırlar, yaz tatiline çıkmadan önce de kendilerine verirdim. Daha sonra öğrencilerimin beni hep bu yönümle hatırladıklarına şahit oldum. Özellikle de Fen Lisesinde okuyan öğrencileri, sosyal bilimlere yönlendirmeye gayret ederdim.

      Bu yazıda ise, Fethullah Gülen Hocaefendi'nin okuduğu, okuttuğu ve tavsiye ettiği kitapların çok küçük bir listesini paylaşmak istiyorum. Gülen Hocaefendiye göre kitap okumak çok önemlidir, özellikle de "insanı Rabbine ulaştıracak, onu gaye-i hayal saydığı neticeye bağlayacak, kainatın gerçek manada fethine vesile olacak, kendisi için kapalı meseleleri açacak..dahası kara delikleri cennetin birer koridoru haline çevirecek ve en zulmetli noktalarda dahi sürçmeden yürüyebilmesini temni edecek kitapları okumak çok önemlidir."  Hocaefendi, okumanın bir seferberlik haline getirilmesini tavsiye ediyor: "Muhabbet fedailerinin okuma mevzuunda, umumi seferberlik ilan edercesine kendilerini okumaya vermeleri gerekiyor, zira okumak bizim için bir zaruret halini almıştır."

       Altunizade’de Fem Dersanesi’nin üst katında Gülen Hocaefendi’nin “oldukça şahsi ve hususi” bulduğum kütüphanesi halen muhafaza edilmekte. Altını çizerek okuduğu yüzlerce kitap… Gülen'i Hocaefendi yapan, kendisine alim-entelektüel hususiyetler kazandıran bu eserler, bu son derece eklektik kütüphane, satır satır okunduğu her halinden belli olan kitaplar, sonraki yıllarda araştırmacıların çok yakın ilgisine mazhar olacak. Bu yazıda, okumanın önemini bilen kimselere hem bir fikir vermesi hem de yol göstermesi açısından bir liste sunulacak, Gülen Hocaefendi'nin kendi okuma listesinden, kimini defalarca, döne döne okuduğu kitaplarından...
        Aşağıda listeyi vermeden önce, Osman Şimşek Bey'in gözlemlerinden ve dilinden Fethullah Gülen Hocaefendi'nin okuma eksenli günlük programı resmedilmeye çalışılacak.

         Osman Şimşek Bey, Fethullah Gülen Hocaefendi’nin kitaba, öğrenmeye ve okumaya olan düşkünlüğünün, aşkının en yakın şahitlerinden... Kendisi Hocaefendi'nin hal-i hazırdaki okuma ve ders programı hakkında kısaca ve genel bilgiler paylaştı. Osman Bey şöyle özetliyor:

         “Hocamız, yaklaşık 10 sene öncesine kadar günde ortalama olarak 3 ila 4 saat arası tek başına okumalar yapardı. Hocamızın müstakilen yaptığı bu okumalar, daha önceki dönemlerde çok daha uzun sürerdi. Mesela, 3-4 ciltlik mücelled külliyatları, 4-5 gün içinde bitirirdi; hatta bizim “bu kaynak bir kitaptır, baştan sona okunmaz” dediğimiz çoğu kitabı, Hocamız tek başına okumuş ve tetebbü etmiştir. Zamanla, Hizmet sahası genişleyip de ‘ashab-ı mesalih’in sayısı arttıkça, Hocamızın okuma süresi ve kitaplara ayırdığı zaman da gayet tabii azalır gibi oldu. Bununla birlikte, bütün yoğunluğuna rağmen iki hususu aksatmadı: Dua, evrad ü ezkar ve dersler. Bu iki durum da yine fikri, zihni ve ruhi ameliyyelerdendir. Özelikle dersler, toplu okumalar halinde değerlendirilmektedir. Hocamız, her gün en az 2 saat ders, 3-4 saat evrad ü ezkar, 4-5 saat de ashab-ı mesalih ile istişare yapmakta, dolayısıyla kendilerine neredeyse hiç zaman kalmamaktadır”

Osman Bey’in yukarıdaki sözlerinden Fethullah Gülen Hocaefendi’nin günlük zaman tanzimini, ilim ve ibadet aşkını görebileceğimiz gibi, aynı zamanda ne olursa olsun hiç bir meşguliyetin kitap okumamaya mazeret olamayacağı dersini de çıkarabiliriz.

Osman Bey şöyle devam ediyor:

“Hocamız, fevkalade meşguliyetinden dolayı yaklaşık 10 senedir kitap özetleme usulünü takip ediyor. Çeşitli vesilelerle, kendilerine, özellikle Türkçe ve Arapça pek çok yeni eser, ulaştırılıyor. Hocamız gelen bu kitapları bizzat inceleyip faydalı bulduklarını, yanındaki İlahiyatçı hocalarımıza takdim ediyor. Bu kitapların da onda bir oranında özetini talep ediyor. Haftalık olarak en az iki günümüzü de bu kitapların tahliline ayırıyoruz. Her ilim dalından ve disiplininden, farklı kültürlerle ilgili kitaplar seçmeye hassaten dikkat ediyor. Sosyal bilimlerden, felsefeye, ilahiyattan, pozitif bilimlere, tarihe… farklı alanlarda bir fikir edinmeye ve aynı zamanda talebelerde de belli bir fikrin oluşmasına çalışıyor. Bu toplu müzakere, tahlil ve tetebbüler esnasında, Hocamız aynı zamanda bizlere kitap kritiği adına önemli ölçüler de göstermiş oluyor. Bu şekilde, sosyal bilimlerde en son yayımlanan onlarca kitap incelendi, özetlenmiş oldu. Yine merhum Elmalı’nın 9 ciltlik tefsiri, kelime kelime okunup mukayese edilerek 5 senede bitti.”

“Bunun haricinde Kuran-i Kerim’e daha çok vakit ayırıyor, günlük okuduğu cüzlerin (genelde en az 1 veya 2 cüz) öncesinde ya da o esnada tefsirlerine de bakıyor. Bütün bireysel mutad ve sistemli okumalarının, talebelerle toplu okuma, ders ve kitap müzakerelerinin haricinde ise, her şeye rağmen günlük en az yarım saat diğer kitapları okumaya zaman ayırdığını söylüyor.”

Osman Bey, en son olarak da Fethullah Gülen Hocaefendi’nin lügatlerle olan arkadaşlığının altını bir kere daha çiziyor ve şöyle diyor:

“Hocamız, zannediyorum her gün en az on defa lügat ister ve onlarla halleşir.”

Yukarıdaki sözler, gözlemler, Fethullah Gülen Hocaefendi’nin okuma serencamesine en yakinen şahit olan Osman Şimşek Bey’e ait.

Bu küçük mukaddimeden hemen sonra Fethullah Gülen Hocaefendi’nin okuduğu kimi kitapların listesini ekliyorum:

 Arif Emre: Başımıza Gelenler

Atıf Bey:   Tıbbiye (Osmanlıca)

Atıf Bey: Mecelle Şerhi (Osmanlıca)

Ali Haydar Efendi: Mecelle Şerhi (Osmanlıca) 4 cilt

 Ali Haydar Efendi: Usul-i Fıkıh Dersleri (Osmanlıca)

Mehmed Zihni Efendi: Mesnevi Şerhi (Osmanlıca)

Taşköprülüzade: Mevzuatul Ulum (Osmanlıca)

Konyalı Mehmed Vehbi Efendi: Akaid-i Hayriye (Osmanlıca)

Ömer Nasuhi Bilmen: Muvazzaf İlm-i Kelam

Sadi Irmak: Faust, Mefisto (Goethe’nin eserini şerhli tercüme etmiş)

Seyyid Bey: Medhal

Muhammet İkbal: Bütün Eserleri

Tolstoy: Harb ve Sulh.

Dolstoyevski: Bütuün Eserleri

William Shakespeare: Bütün Eserleri

Jean Jack Russeu: Bütün Eserleri

      Emile Zola: Bütün Eserleri

Seyyid Nigari: Türkçe Divani (Osmanlıca)

Fuzuli: Türkçe Divanı (Osmanlıca)

Nefi: Türkçe Divanı (Osmanlıca)

Baki: Türkçe Divanı (Osmanlıca)

İsmail Hakkı Baltacıoğlu: Kuran Meali.

Hasan Ali Yücel döneminde tercüme edilen doğu klasiklerinin hepsi.

Rıza Tevfik: Şiirleri

Abdulhak Şinasi Hisar:  Boğaziçi Mehtabları

Ahmed Cevdet Paşa: Kısas-ı Enbiya ve Belağat-ı Osmaniye

 Meryem Cemil: Bütün Eserleri

Süleyman Nazif: Tarih-i Kadim Mukaddimesi

Celal Nuri: Bütün Eserleri

Leyla Hanım: Divan (Osmanlıca)

Ali Seriati: Modernite,

Nureddin Topçu: Bütuün Eserleri

Necip Fazıl: Bütün Eserleri

Mehmet Akif: Safahat

Mustafa Sabri Efendi: Dini Mücedditler

Haşim Nahid: Türkiye’deki İ’tila Hareketleri

Sezai karakoç:  Bütün Eserleri, özellikle  Hızırla Yolculuk

 Yahya Kemal:  Kendi Gökkubbemiz, Eski Şiirin Gölgesinde

Abdülbaki Gölpınarlı: Mesnevi Şerhi

Ali Fuad Başgil: Bütün Eserleri

 Tahirülmevlevi: Edebiyat Lugatı

Filibeli Ahmed Hilmi Efendi: Amak-ı Hayal

Arif Nihad Asya: Bütün Eserleri

Peyami Safa: Bütün Eserleri

Erzuurmlu İbrahim Hakkı: Marifetname (Osmanlıca)

Yunus Emre: Divanı (Osmanlıca)

Victor Hugo: Sefiller

Ahmed Selim: Denemeleri

 Ömer Rıza Doğrul: Kanlı Gömlek

 Alvarlı Efe Hazretleri: Hulasatül Hakayik

 Şemsettin Günaltay: Felsefe-i Ula , Zulmetten Nura, Maziden Atiye 

 Solakzade Tarihi

 İbn Haldun: Mukaddime

 Cemil Meriç: Bütün Eserleri

 Muallim Cevdet: Mektep Medrese Mukayesesi

 İ. Kant: Saf Aklın Kritiği

Ahmed Arvasi: Kendini Arayan İnsan

 Ziya Gökalp: Bütün Eserleri

Abdullah Ziya Kozanoğlu: Hilal ve Salib

Tepedelenlioğlu: Balkanlar

İsmail Hakkı Danişmend: Osmanlı Tarihi

Ömer Nasuhi Bilmen: İstilahat-ı Fıkhıyye Kamusu

Hasan Basri Çantay: Meal

 Hamdi Yazır: Hak dini Kuran dili,  Mezahib ve mMetalib (Osmanlıca)

Mehmed Zihni Efendi: Nimet-i İslam (Osmanlıca)

Hüseyin-i Cisri: Risale-i Hamidiyye

Muallim Naci: Divan

 Alexi Carel: İnsan Bu Meçhul 

Süleyman Çelebi: Mevlid (Osmanlıca)

Ahmed Hamdi Abdurrahman Azzam: Ebedi Risalet

Ahmed Hamdi Akseki: Telfik tercümesi

Ahmed Refik: Bütün Eserleri

Gandhi: Hayatım

Abidin Paşa: Mesnevi tercümesi

Sarı Abdullah Efendi: Mesnevi tercümesi

Abdurrahman Şeref: Osmanlı Tarihi

 Ömer Seyfettin: Bütün Hikayeleri

 Lord Kruzo: Çanakkale Hatıraları

     Aşağıdaki eserler de Fethullah Gülen Hocaefendi’nin, İslamî ilimler alanında hem bizzat okuyup tetebbü ettiği hem de dönem münavebeli olarak talebelerine okutup, okunurken de bizzat kendisinin nezaret ettiği kitaplar:

Arapça gramer kitapları:

Emsile, Bina, Maksud, İzzî ve Merah; Avâmil, İzhar, Kâfiye, Telhis, Muhtasaru’l-Meani, Mecmau’l-Mütûn, Emsile, Binâ, Maksud, İzzî, İmam Birgivî-Avamil, İzharu’l-Esrar fi’n-Nahv, İbnü’l-Hâcib- el-Kâfiye, Abdurrahman Câmi, el-Fevaidü’z-Ziyaiyye. (Molla Cami), Ali Cârim-Mustafa Emin, en-Nahvu’l-Vâdıh, Bahaddin Abdullah b. Akîl-Şerhu İbn Akîl, Mustafa Galayinî, Câmiü’d-dürusi’l-arabiyye, Mehmed Zihni Efendi- el-Müntehap ve’l-muktedab fi kavaiidi’s-sarf ve’n-nahv. Tekellüm (3 cilt). Arap dili ve belağati ile ilgili olarak: Hatib el-Kazvînî-Telhisü’l-Miftâh, Ahmet el-Haşimî, Cevahirü’l-belağa fi’l-meani ve’l-beyan ve’l-bedi’, Ali Cârim-Mustafa Emin- el-Belâgatü’l-Vâdıha.

Tefsir:

Celâleddin el-Mahallî, Celâleddin es-Süyutî, Tefsir-i Celâleyn; Kadı Beyzâvî, Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vil; İbn Kesîr, Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azim, Seyyid Kutup, Fî Zilâli’l-Kur’ân, Muhammed Ali es-Sâbûnî, Revaiü’l-Beyan Tefsir-i Âyâti’l-Ahkâm; Bediüzzaman Said Nursî, İşârâtü’l-İ’caz fî Mazânni’l-î’caz; İmam Maturidi, Te’vilâtü’l-Kur’ân; İbn-i Bâziş, el-İknâ fi’l-kıraati’s-seb’; Zerkanî, Menahilü’l-İrfan, Elmalılı Tefsiri, Zemahşeri, el-Keşşaf; Fahreddin Razi, Mefatihu’l-Gayb; Beyzavi, Envarü’t-Tenzil ve Esrarü’t-Te’vil; Ebu Hayyan, el-Bahru’l-Muhit; Ebu’s-Suud, İrşadu Akli’s-Selim; İbn-i Kesir, Tefsiru’l-Kur’ani’l-Azîm; Tantavî Cevherî, el-Cevâhir; Mehmet Vehbi Efendi, Hülasatu’l-beyan; Seyyid Kutup, Fi Zilâli’l-Kur’ân; Molla Halil e-Es’ardî, Tabsiratu’l-kulub; Bediüzzaman Said Nursi, Risale-i Nur Külliyatı, Aliyyü’l-Kari, Envaru’l-Kur’an ve Esraru’l-Furkan, Molla Bedreddin Sancar, Ebdeu’l-Beyan; Zağlul en-Neccar, Tefsiru’l-âyâti’l-kevniyye; DİB, Kur’an Yolu Türkçe Meal ve Tefsir.

Hadis:

İmam Buhârî-Sahîh,  Bedrüddin el-Aynî, Umdetu’l-Kârî fi Şerh-i Sahihi’l-Buhârî; İbn Hacer el-Askalânî, Fethu’l-Bârî fi Şerh-i Sahihi’l-Buhârî;  Müslim b. Haccac, Müsnedü’s-Sahih. Ebû Davud es-Sicistânî, Sünen, Tirmizî, Sünen, Tehanevî’nin İ’lâü’s-Sünen,  Malik b. Enes, el-Muvatta; Nesâî,  Sünen; M. Ali Nâsif, et-Tâcu’l-Câmi’; Murteza ez-Zebîdî, Ukûdu Cevahiri’l-Münife; Ali el-Müttakî, Kenzü’l-ummâl; Nevevî, Riyazu’s-Salihin; Kâdı Iyâz, eş-Şifâ; Muhammed Fuad Abdülbaki el-Lü’lüü ve’l-mercan, Ahmed Muhammed Şâkir-el-Bâisü’l-hasîs.

Fıkıh:

Kudurî-Muhtasar; Mevsılî, el-İhtiyar; Mergînânî, el-Hidâye (Fethu’l-Kadir şerhi ile birlikte); İbn Abidinzâde, el-Hediyyetü’l-Alâiyye; İbrahim b. Muhammed el-Halebî, Mülteka’l-Ebhur; Vehbe Zuhayli, el-Fıkhu’l-İslâmî ve edilletuhû; Esad Muhammed Saîd Sağarcî, el-Fıkhu’l-Hanefî ve edilletuhû.

Tasavvuf:

İmam Kuşeyrî, er-Risâletü’l-Kuşeyriyye fî Ulûmi’t-Tasavvuf; İmam Rabbânî, Mektubat; Hâris el-Muhasibî, er-Riaye Lihukukillah; İmam Gazzâlî, İhyâu ulûmi’d-dîn,  Abdurrahman Cami (Molla Cami)-Nefahâtü’l-Üns; Abdulhakim Arvasî, er-Riyadü’t-Tasavvufiyye.

Kelâm:

Sadeddin et-Teftâzânî, Şerhu akaidi’n-Nesefiyye, Mehmed Vehbi Efendi, el-Akaidü’l-Hayriyye, Bediüzzaman Said Nursi-Risale-i Nur Külliyatı, Hasan Şafiî-el-Medhal ila dirasât-i ilmi’l-kelam. Bu sayılanlarla birlikte Hocaefendi, Hasan el-Benna-er-Resâil, Zahid el-Kevserî-Makâlât, Hz. Ali Nehcü’l-Belâğa, Harputî-Kaside-i Bür’e Şerhi.

İyi okumalar…